Programi qeverisës

2. Shteti social

2.5 Strehimi

Në Shqipërinë e sotme strehimi nuk është një e drejtë shoqërore themelore, por një mall gjithnjë e më i shtrenjtë, nga gëzimi i të cilit po privohen shumë qytetarë. Problemet e papërballueshmërisë së strehimit ndihen veçanërisht në Tiranë dhe qytetet bregdetare, aty ku janë përqendruar proceset e pastrimit të parave, kapjes së shtetit dhe spekulimit imobiliar. Lëvizja BASHKË e konsideron përparësi social-ekonomike përballueshmërinë e qirave dhe blerjes së një apartamenti.

I. Gjendja dhe problemet

Analiza e kërkesës dhe ofertës në tregun e strehimit është thelbësore për të kuptuar disbalancat që ndikojnë në përballueshmërinë dhe qasjen në strehim, duke pasur parasysh se rritja e popullsisë urbane, migrimi i brendshëm dhe ndryshimet demografike rrisin kërkesën, ndërsa çmimet e larta të qirave dhe blerjes kufizojnë aksesin për shumicën e popullsisë. Nga ana tjetër, oferta ndikohet nga politikat qeveritare, aktivitetet e sektorit privat dhe rregulloret urbanistike, shpesh duke favorizuar ndërtimin e banesave të luksit dhe neglizhuar nevojat për strehim të përballueshëm për shtresat e mesme dhe të ulëta, duke thelluar kësisoj disbalancat ekzistuese.

Ndryshimet demografike

Shqipëria po përjeton një urbanizim të shpejtë dhe të pakontrolluar, duke rritur ndjeshëm popullsinë urbane nga 35.5% në 1989 në 64% në 2023, me një parashikim për të arritur 70% pas vitit 2030. Ky zhvillim është përqendruar kryesisht në Tiranë dhe zonën Tiranë-Durrës. Pjesa tjetër e vendit, sidomos rajonet më të varfra, mbetet e izoluar nga këto ndryshime. Ndërkohë, emigracioni ka ndikuar ndjeshëm në uljen e popullsisë, me rreth 490 mijë shqiptarë që janë larguar në 12 vitet e fundit. Struktura demografike ka ndryshuar, me rritje të varësisë nga të moshuarit dhe largim të të rinjve, çka reflekton sfida të mëdha sociale dhe ekonomike.
Në Tiranë rritja e popullsisë ka qenë shumë më e ulët se projeksionet. Kjo ka bërë që një pjesë e madhe e lejeve të ndërtimit, përfshirë 1.8 milionë m² të miratuara në 2022, të mbeten të pajustifikuara nga kërkesa reale. Ndërtimet e tepërta dhe projeksionet e pasakta kanë krijuar një disbalancë mes ofertës dhe kërkesës, duke theksuar nevojën për planifikim më realist dhe të qëndrueshëm urban në kryeqytet.

Pronësia, kushtet e banimit dhe informaliteti

Pavarësisht ndërtimeve të shumta, vetëm 82.5% e familjeve kanë pronësi mbi banesën e tyre, një ulje nga 89% e regjistruar në Censusin e vitit 2011. Ndërkohë, rreth 132 mijë familje jetojnë me qira ose në banesa me pronësi të tjetërkujt (një në çdo gjashtë familje jeton me qira), një rritje prej 87% krahasuar me një dekadë më parë. Familjet pa pronësi ndahen në dy kategori: 67 mijë familje jetojnë me qira dhe 65 mijë të tjera jetojnë në banesa të dhëna në përdorim nga pronarët pa pagesë. Megjithëse ka shumë banesa të lira, shumë familje përballen me mbipopullim ekstrem, ku 51 mijë familje me katër anëtarë jetojnë në dy dhoma dhe 21 mijë familje me gjashtë ose më shumë anëtarë ndajnë të njëjtin hapësirë.

Kushtet e jetesës në disa raste mbeten shqetësuese: 9,563 familje jetojnë në banesa me vetëm një dhomë, 29 mijë familje ende nuk kanë banjë brenda banesës dhe 103 mijë familje nuk kanë ujë të rrjedhshëm. Ndërsa 57% e familjeve jetojnë në zonat urbane dhe 43% në zonat rurale, këto sfida tregojnë disbalancën mes stokut të banesave dhe nevojave reale të familjeve, duke theksuar urgjencën për zgjidhje më të qëndrueshme.

Në Shqipëri situata e strehimit është e karakterizuar nga informaliteti dhe mungesa e një sistemi të fortë të strehimit social. Vlerësohet se ekzistojnë rreth 550,000-600,000 shtëpi private monofamiljare dhe afërsisht 300,000 shtëpi private multifamiljare, nga të cilat vetëm 350,000 janë të legalizuara. Përveç këtyre, ka rreth 650,000 njësi banimi të periudhës së socializmit. Nga miratimi i planeve rregullatore në vitin 2005 janë shtuar edhe afërsisht 1 milion njësi të ndërtuara me leje. Totali i banesave të paregjistruara arrin rreth 1 milion njësi banimi. Një nga shkaqet kryesore të kësaj situate është mospërputhja e hartave ndërmjet bashkive, zyrave kadastrale dhe ALUIZNI-t, e cila pengon proceset e legalizimit dhe regjistrimit të pronave.

Banesa bosh

Në Shqipëri ka një disbalancë të theksuar në sektorin e strehimit, ku 33% e banesave, ose rreth 327,000 nga gjithsej 1.08 milionë, janë të pabanuara. Sipas të dhënave nga INSTAT-i, 756,000 familje janë regjistruar, ndërkohë ka 2.5 banesa bosh për çdo familje pa strehim. Në Tiranë stoku i banesave bosh është 17.4%, pa përfshirë ato në ndërtim, dhe numri i apartamenteve që nuk konsumojnë energji elektrike ka arritur në 51,129, krahasuar me 14,991 në vitin 2018. Sipas gazetarëve të emisionit "Kronos", këto banesa bosh janë rritur me 3.4 herë në pesë vitet e fundit, duke theksuar se për të populluar këto prona do të duheshin 45 vjet.

Të dhënat e Censit 2023 pasqyrojnë qartë se Tirana ka një stok të mjaftueshëm banesash që nuk do të shterohen për dekada, duke e bërë ndërtimin e ri të panevojshëm për momentin. Ky problem kërkon një vëmendje të menjëhershme nga politikëbërësit për të adresuar sfidat dhe për të siguruar një të ardhme më të qëndrueshme për qytetarët.

Lejet e ndërtimit

Sektori i ndërtimit në Shqipëri ofron mundësi fitimi të jashtëzakonshme për kompanitë, pasi kostoja e ndërtimit për një apartament është shumë më e ulët se çmimi i shitjes. Kostoja mesatare, pa truallin e ndërtimit, shkon në 800 euro për metër katror, kurse çmimi mesatar i shitjes është 1500 euro metri katror. Norma e lartë e fitimit, e kombinuar me mundësitë e pastrimit të parave, krijon kushtet për akumulim të mëtejshëm të kapitalit nga një grup i vogël aktorësh.

Sipas Bankës së Shqipërisë, shumica e transaksioneve për pasuri të paluajtshme në Shqipëri kryhen pa ndërmjetësimin e kredive bankare. Kjo nxit shqetësime serioze për origjinën e fondeve, duke nxjerrë në pah përfshirjen e mundshme të aktiviteteve kriminale në sektor. Shumë kompani që marrin leje ndërtimi nuk kanë kapacitetet financiare për të përfunduar projektet, ndërsa praktika e shitjes paraprake të apartamenteve përdoret për të siguruar fonde. Çdokush që paguan taksat paraprake dhe nis punimet mund të hyjë në treg, pavarësisht mungesës së kapaciteteve ose garancive financiare.

BASHKIA TIRANË dhe lejet e ndërtimit

Në shtatë vitet e fundit Bashkia Tiranë ka dhënë mbi 8,133 leje ndërtimi, duke bërë të mundur një bum të sektorit të ndërtimit, i cili tani mbulon pjesën kryesore të të ardhurave të buxhetit të qytetit. Sektori ka përjetuar një rritje të vazhdueshme, me një sipërfaqe rekord të lejeve të ndërtimit prej 1.8 milionë m² në vitin 2022 dhe investime që arritën 1.8 miliardë euro në vitin 2021. Pavarësisht këtyre zhvillimeve, numri i qytetarëve që migrojnë në kryeqytet është ulur ndjeshëm, nga 21,000 në vitin 2019 në 5,700 në vitin 2023. Sipas një raporti të Nismës Globale kundër Krimit të Organizuar Ndërkufitar, theksohet se “Rreth 60% e firmave të ndërtimit që kanë marrë leje në periudhën 2017-2019 në kryeqytet, nuk justifikojnë burimet e tyre financiare, ndërsa vlerësohet se për këtë periudhë 3-vjeçare janë pastruar në ndërtim rreth 1.6 miliardë euro”.

Ligji Nr. 22/2018 u hartua për të siguruar strehim të përballueshëm, duke kërkuar që ndërtuesit privatë të kontribuojnë për banesa sociale me 3% të sipërfaqes ndërtimore për ndërtime që kanë një sipërfaqe totale mbi 2,000 m². Fillimisht ky mekanizëm synonte të përmirësonte aksesin në strehim për grupet vulnerabël. Megjithatë, ndryshimet e vitit 2022 e reduktuan ndjeshëm kontributin, pasi tashmë detyrimi i ndërtuesit është vetëm për sipërfaqen e mbetur pas 2500 m² fillestar. Për shembull, një ndërtim prej 2,500 m² që më parë ofronte 75 m², tani kontribuon vetëm me 15 m² për fondin e banesave sociale, duke ulur ndjeshëm përfitimet sociale të këtij ligji.

Në vitin 2019, Këshilli Bashkiak i Tiranës miratoi një vendim që lejonte ndërtuesit të shlyenin detyrimin prej 3% për strehimin social në formë monetare në vend të sipërfaqeve ndërtimore. Kjo politikë reduktoi numrin e banesave sociale të disponueshme, pasi shumica e ndërtuesve preferuan pagesën në para. Në vitin 2023 të ardhurat nga ky kontribut ishin 893,830,000 lekë. Megjithëse gjenerohen fonde, ulja e sipërfaqeve reale ndikon negativisht në përmbushjen e nevojave për strehim social.

Përgjatë periudhës 20192023, mekanizmi i taksës për strehimin social në Tiranë ka pasur vështirësi në mbledhjen e plotë të detyrimit 3% nga subjektet ndërtuese. Një analizë e shifrave tregon se jo të gjitha lejet e ndërtimit kanë kontribuar plotësisht në këtë taksë, me përqindje të ndryshme për secilin vit. Për më tepër, Bashkia Tiranë nuk ka dhënë asnjë shpjegim për arsyet e mosmbledhjes së plotë të taksës, as për mënyrën se si janë përdorur të ardhurat nga kjo taksë. Kjo mungesë transparence ka krijuar dyshime për menaxhimin e fondeve dhe shpërndarjen e tyre për ndërtimin e banesave sociale.

Ja një përmbledhje më e detajuar për secilin vit nga 2019 deri në 2023, për sa i përket përqindjes së lejeve të ndërtimit që kanë shlyer taksën e strehimit social në Tiranë:

• Viti 2019:
  • Numri i lejeve të ndërtimit mbi 2,000 m²: 73
  • 32% e këtyre lejeve kanë shlyer taksën e strehimit social në vlerë monetare.
• Viti 2020:
  • Numri i lejeve të ndërtimit mbi 2,000 m²: 62
  • 29% kanë shlyer taksën e strehimit social në vlerë monetare.
  • 6% kanë shlyer taksën në mënyrë të kombinuar me sipërfaqe banimi dhe diferencën monetare.
• Viti 2021:
  • Numri i lejeve të ndërtimit mbi 2,000 m²: 81
  • 35% kanë shlyer taksën e strehimit social në vlerë monetare.
  • 9% kanë shlyer taksën në mënyrë të kombinuar me sipërfaqe banimi dhe diferencën monetare.
• Viti 2022:
  • Numri i lejeve të ndërtimit mbi 2,000 m²: 77
  • 69% kanë shlyer taksën e strehimit social në vlerë monetare.
  • 3% kanë shlyer taksën në mënyrë të kombinuar me sipërfaqe banimi dhe diferencën monetare.
• Viti 2023:
  • Numri i lejeve të ndërtimit mbi 2,000 m²: 62
  • 65% kanë shlyer taksën e strehimit social në vlerë monetare.
  • 2% kanë shlyer taksën në mënyrë të kombinuar me sipërfaqe banimi dhe diferencën monetare.

Shit-blerja dhe qiratë e pronave në Shqipëri

Nga viti 2022 e në vazhdim tendenca e indeksit Fischer të çmimit të banesave në Shqipëri ka qenë e karakterizuar nga luhatje të dukshme. Në vitin 2022 çmimet u rritën me 39.2% në krahasim me vitin e kaluar. Pas kësaj periudhe, tregu pësoi një rënie prej 9.1% në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2022, por çmimet gjithsesi shënuan një rritje prej 16.6% krahasuar me vitin e kaluar. Gjatë vitit 2023 çmimet vazhduan të luhaten, me një rritje prej 11.6% në fillim të vitit dhe një rënie më pas. Në fillim të vitit 2024, tregu tregoi një rikthim të fortë me një rritje prej 16.9%, edhe pse numri i pronave të shitura ra në krahasim me gjashtëmujorin e dytë të vitit 2023.

Sipas Bankës së Shqipërisë, mesatarisht mbi 50% e blerjeve të banesave financohen me kredi bankare. Në shumicën e rasteve këto hua mbulojnë vetëm 60% të vlerës së apartamentit.

Sipas televizionit Euronews, rritja më e lartë e çmimeve të apartamenteve është në zonën e Shqipërisë së mesme dhe të jugut. Në zona pranë resorteve, si Palasë, Orikum dhe Sarandë, çmimi maksimal i shitjes së apartamenteve ka arritur në 4000 euro për m2, ndërsa në Lungomaren e Vlorës po shiten deri në 3500 euro m2. Ndërkohë, në Golem çmimi maksimal i shitjes arriti 1,500 euro m2 dhe në Gjirin e Lalëzit vlerat shkojnë nga 2,400 deri në 3,300 euro m2.

Në pesë vitet e fundit, sipas Bankës së Shqipërisë, blerjet e pronave nga shtetas jorezidentë shqiptarë patën një kulm prej 36% në 2020, ranë në vitet 2021, 2022 dhe gjysmën e parë të 2023, dhe më pas u rritën përsëri me rreth 26-27% në fund të 2023 dhe fillim të 2024. Shoqata e Ndërtuesve të Shqipërisë deklaron se kërkesa për prona në bregdet është rritur me 20% deri në 30%, krahasuar me vitin e kaluar dhe zonat më të preferuara janë Vlora, Palasa e Saranda.

Shit-blerja e apartamenteve në Tiranë

Rritja e çmimeve të pasurive të paluajtshme në Tiranë gjatë periudhës 2022-2024 ka pasur ndikime të dukshme mbi përballueshmërinë e banesave, veçanërisht për shtresat e mesme dhe të ulëta të popullsisë. Disa nga faktorët kyç që kanë kontribuar në këtë zhvillim janë:

1. Rritja e çmimeve të pronave

• Në vitin 2022, çmimi për metër katror në Tiranë pati një rritje të jashtëzakonshme, duke u rritur me 39.5% në gjysmën e parë të vitit dhe me një rritje vjetore prej 13.9% pas rënies në gjysmën e dytë.
• Çmimet kanë pasur një rritje të vazhdueshme edhe në vitin 2023 dhe në gjashtëmujorin e parë të vitit 2024, ku u regjistrua një rritje prej 23.5%, me një fokus të veçantë në zonat qendrore të Tiranës, në të cilat shitjet u rritën me 46%.

2. Pagat dhe inflacioni

Ndërkohë, paga mesatare në Tiranë në vitin 2022 u rrit vetëm me 7.72%, ndërsa inflacioni arriti në 6.7%, më i larti në 24 vitet e fundit. Ky hendek mes rritjes së pagave dhe çmimeve të pasurive të paluajtshme ka thelluar përballueshmërinë e banesave.

Në vitin 2023 paga mesatare rritej me vetëm 9.44%, ndërkohë që çmimi i metrit katror u rrit me 20.90%, duke krijuar një hendek të mëtejshëm.

3. Çmimet mesatare për apartamentet

Sipas të dhënave të Homezone, çmimi mesatar për një apartament 1+1 (60 m²) në Tiranë arrin në €84,539.84, për një apartament 2+1 (78 m²) në €109,901.79 dhe për një apartament 3+1 (120 m²) në €169,079.68. Këto çmime janë ndjeshëm më të larta se në qytetet e tjera të Shqipërisë dhe janë një reflektim i tendencës së përgjithshme të tregut të pasurive të paluajtshme.

4. Rritja e çmimeve dhe sfidat për përballueshmërinë

Sipas statistikave, çmimi mesatar për metër katror në Tiranë arrin afërsisht 1,500 euro në vitin 2023, ndërkohë që paga mesatare është pak mbi 700 euro. Ky hendek është rritur edhe më tej me rritjen e inflacionit prej 4.8% gjatë vitit 2023, duke shtuar presionin mbi fuqinë blerëse të qytetarëve dhe e bërë tregun e pasurive të paluajtshme gjithnjë e më të vështirë për t'u aksesuar nga familjet me të ardhura të kufizuara.

5. Subvencionimi i interesave të kredisë nga Bashkia Tiranë

Ky program është zbatuar në vitet 2018, 2020 dhe 2022. Gjatë 3 viteve ka ndihmuar një përqindje të kufizuar të aplikuesve (34%), duke treguar një mbështetje të pamjaftueshme për ata që kanë nevojë për ndihmë financiare për të paguar kreditë e strehimit.

Rritja e çmimeve të pasurive të paluajtshme në Tiranë ka vazhduar në vitet e fundit, me një bum të madh në vitin 2022 dhe një tendencë të qëndrueshme rritjeje në vitin 2024. Kjo ka krijuar një hendek të madh midis çmimeve të banesave dhe pagave, duke bërë që shumë qytetarë të kenë vështirësi në përballimin e kostos së jetesës. Zhvillimi i infrastrukturës dhe investimet në periferitë e qytetit kanë ndihmuar në rritjen e kërkesës për prona jashtë zonës qendrore, por ndihma për shtresat e mesme dhe të ulëta mbetet një sfidë e vazhdueshme.

Qiratë në Tiranë

Çmimi i qirave në Tiranë ka pasur një rritje të vazhdueshme, e cila ka ndikuar jo vetëm në kërkesën për strehim, por edhe në ndryshimet sociale dhe ekonomike të qytetit.

1. Rritja e çmimeve të qirave: Në një studim të Bankës së Shqipërisë të vitit 2023, çmimet e qirave në Tiranë kanë njohur një rritje të vazhdueshme, duke u rritur me 12% deri në vitin 2020 dhe 13.4% më tej në vitin 2022. Kjo ka ndodhur pas tërmetit të vitit 2019 dhe periudhës së pandemisë, të cilat kanë rritur kërkesën për strehim.
2. Urbanizimi dhe rritja e kërkesës për qira: Urbanizimi intensiv dhe migrimi i qytetarëve nga zonat rurale kanë shtuar kërkesën për qira në Tiranë, duke pasur një ndikim të drejtpërdrejtë në çmimet e qirave. Pasojat e tërmetit të vitit 2019 dhe pandemisë kanë ndikuar në rritjen e kërkesës për strehim, duke sjellë kësisoj një rritje të çmimeve.
3. Zona të shtrenjta dhe diferencimi i çmimeve: Zona të tilla si stadiumi “Air Albania” dhe ish-Blloku kanë qira shumë të larta dhe tërësisht të papërballueshme për shumicën. Çmimet në këto zona janë rritur me më shumë se 35% gjatë vitit të kaluar.
4. Çmimet dhe kostoja për qytetarët: Për qytetarët, mundësitë janë të kufizuara mes mundësisë për të paguar qira të larta në qendër ose për të jetuar më larg në zona me kosto më të ulëta, por që kërkojnë më shumë kohë për transport apo kanë mungesë shërbimesh. Ky balancim është një sfidë e vazhdueshme për qytetarët.
5. Rritja e qirave ditore dhe Airbnb: Shfrytëzimi i platformave si Airbnb ka nxitur rritjen e tregut të qirave ditore, duke sjellë një konkurrencë të fortë për qiratë afatgjata dhe rritur çmimet. Ky fenomen gjithashtu ka rritur informalitetin.
6. Subvencionimi i qirasë nga Bashkia Tiranë: Nga viti 2018 deri në vitin 2024 Bashkia Tiranë ka pranuar gjithsej 4,350 aplikime për programin e subvencionimit të qirasë. Nga këto aplikime, 2,146 janë miratuar, pra 49% të aplikuesve. Ky program është kryesisht i orientuar për të mbështetur familjet me të ardhura të ulëta. Megjithatë, individët që jetojnë afër ose nën kufirin e varfërisë shpesh nuk kanë mundësi të përfitojnë për shkak të kërkesave të tjera të programit. Po ashtu, programi nuk merr parasysh nevojat e personave me aftësi të kufizuara, duke lënë një boshllëk në mbështetje për këtë grup.

II. Alternativa e Lëvizjes BASHKË

Lëvizja BASHKË synon ta kthejë strehimin në një të mirë të përballueshme për të gjithë. Për arritjen e këtij objektivi, planifikojmë marrjen e një sërë masash të karakterit fiskal, ekonomik, social dhe ligjzbatues.

1. Taksimi progresiv i apartamenteve të treta, të katërta e me radhë

Kuadri ligjor aktual vendos vetëm dy shkallë taksimi vjetor për banesat: 0.1% deri në 0.2%. Sipas kësaj logjike, i vetmi dallim në taksim është mes të varfërve që kanë një apartament dhe shtresës së mesme profesionale, e cila mund të ketë në pronësi një apartament të dytë. Të gjitha pronat e tjera rezidenciale, sado të shumta qofshin dhe pavarësisht nëse përdoren ose jo, kanë të njëjtin nivel taksimi.

Qëllimi i Lëvizjes BASHKË është drejtësia sociale në taksim dhe nxitja e futjes në tregun e shit-blerjes dhe qirave të apartamenteve të pabanuara. Prandaj ne propozojmë këto nivele të taksimit:

• Apartamentet e treta: Për të gjitha njësitë e ndërtesave që përfshihen në kategorinë e pronave rezidenciale, shkalla e taksës vjetore do të jetë 0.4%
• Apartamentet e katërta: Për të gjitha njësitë e ndërtesave që përfshihen në kategorinë e pronave rezidenciale, shkalla e taksës do të jetë 0.8%.
• Apartamentet e pesta, gjashta e kështu me radhë do të kenë një shkallë taksimi që nis nga 1.2% dhe rritet për çdo pronë rezidenciale shtesë.
• Për apartamentet e pabanuara prej dy vitesh, do të zbatohet një shkallë vjetore taksimi prej 1%.
• Për individët dhe kompanitë që kanë në pronësi më shumë se dy apartamente dhe i japin me qira vjetore, shkalla e taksimit do të jetë midis 0.1% dhe 0.2% për çdo apartament.
• Rregullimi i qirave ditore: Për të nxitur qiradhënien afatgjatë, është i nevojshëm një sistem progresiv taksimi ku qiradhënia ditore taksohet sa dyfishi i qiradhënies afatgjatë. Ndërkohë qiradhënësit ditorë duhet të regjistrohen pranë autoriteteve lokale.

2. Rritja e numrit të banesave të ndërtuara nga Enti Kombëtar i Banesave

Kjo masë do të sjellë më shumë banesa në treg me çmim të përballueshëm. Rritja e kapaciteteve të këtij enti për ndërtimin dhe menaxhimin e banesave sociale, si dhe dhënia e më shumë fondeve të drejtpërdrejta nga shteti do të mundësonte përfshirjen e një aktori që nuk është tradicionalisht pjesë e tregut. Ky aktor do të ofronte qira më të ulëta sesa tregu privat, duke ndihmuar qytetarët të shmangin kostot e larta të tregut të lirë.

Në këtë kuadër, Lëvizja BASHKË synon që përmes një Enti të riorganizuar të vendosë standarde ndërtimi për të ulur koston e ndërtimit të banesave sociale. Ky Ent do të themelojë një zyrë projektimi dhe do të nxisë edhe projektet konkurruese ndërkombëtare për të realizuar tipologji ndërtimi me kosto më të lirë, duke u bërë motor i inovacionit teknologjik të qëndrueshëm.

Nga ana tjetër do të hartohet programi “Shtëpia me një ndalesë”, i cili do të ketë për qëllim lehtësimin e procedurave burokratike dhe uljen e kostove për ndërtimin vetjak të banesës së sigurt (shtëpi njëkatëshe ose dykatëshe), bazuar në projekte-tip të hartuara nga ekspertë të kontraktuar nga Enti Kombëtar i Banesave dhe nën mbikëqyrjen e profesionistëve të pushtetit lokal. Ky program do të shkurtojë kohën dhe ulë kostot e fshehura të marrjes së lejes së ndërtimit dhe do të garantojë kontrollin e procesit nga fillimi punimeve deri në përfundim pa rrezikuar jetën e punëtorëve në fillim dhe të banorëve më pas. Përfitues të këtij programi do të jenë qytetarët me të ardhura të ulëta dhe të mesme.

3. Luftimi i pastrimit të parave dhe evazionit fiskal

Reformimi meritokratik dhe fuqizimi i institucioneve ligjzbatuese do të luftojë me shumë më tepër efikasitet krimin e organizuar dhe pastrimin e parave në sektorin e ndërtimit. Nga ana tjetër, reformimi i institucioneve tatimore dhe politikat e reja fiskale do të luftojnë evazionin fiskal dhe do të shërbejë si kufizuese e ndjeshme e praktikave të rritjes spekulative (jashtë logjikës së tregut) në sektorin imobiliar.

4. Rishikimi i vlerës së çmimit të referencës

Ky proces duhet të bazohet në analizën e të dhënave kombëtare, si për shembull: numri i të pastrehëve, grupet vulnerabël, të ardhurat mesatare familjare dhe aksesi në shërbime kryesore si shëndetësia, arsimi, transporti etj.

5. Fuqizimi i institucioneve sociale

Nevojitet ngritja e një sistemi që lejon zbatimin efektiv të programeve sociale të strehimit. Kjo përfshin përdorimin e teknologjive dixhitale për regjistrimin dhe ndarjen e të dhënave të aplikantëve dhe përfituesve, duke lehtësuar procesin e aplikimit dhe shpenzimet për grupet vulnerabël, si dhe përmirësimin e monitorimit.

6. Rritja në 5% e sipërfaqes së dhënë për strehim social për çdo objekt të ndërtuar mbi 2000 m²

Fondi publik i banesave sociale do të përfitojë sipërfaqe banimi funksionale 5% e sipërfaqes së ndërtimit. Kjo sipërfaqe do të llogaritet mbi sipërfaqen e plotë të ndërtimit dhe jo, si deri më sot në Bashkinë Tiranë, mbi sipërfaqen e mbetur pas zbritjes së 2000m2 të parë. Po ashtu ky detyrim do të merret drejtpërdrejt në ndërtesë dhe jo në vlerë monetare apo në ndërtesa të tjera si kompensim. Për ta bërë efektive këtë masë, ndërtuesit do të përjashtohen nga mundësia për të aplikuar për leje të reja ndërtimi nëse nuk e kanë shlyer këtë detyrim në ndërtesat e mëparshme. Përparësi në përftimin e këtyre banesave do të kenë çiftet e reja.

7. Zgjerimi i zonave me interes social

Zgjerimi i sipërfaqes së këtyre zonave do të mundësonte investime më të mëdha publike për ndërtimin e banesave sociale, si dhe do të përmirësonte cilësinë e jetesës dhe shërbimet publike për shtresat shoqërore me të ardhura më të ulëta.